Μπορεί κατά πολλούς η «Κοιμωμένη» του Χαλεπά, ένα από τα πιο γνωστά αγάλματα του Α΄ Νεκροταφείου, να αποτελεί αλληγορική απεικόνιση της ίδιας της χώρας, η οποία αναπαύεται, αλλά δεν πεθαίνει, στην πραγματικότητα όμως, το αριστουργηματικό γλυπτό του Τήνιου καλλιτέχνη, όπως και πολλά από τα μνημεία-έργα τέχνης που φιλοξενούνται στο μεγαλύτερο νεκροταφείο της Αθήνας, βρίσκονται λίγο πριν από τον... θάνατό τους.
Μία ακόμη αρνητική διάκριση απέσπασε η χώρα μας, αφού τα αγάλματα και τα γλυπτά του Α΄ Νεκροταφείου εντάχθηκαν στη λίστα με τα 67 σημαντικά πολιτιστικά μνημεία από όλο τον κόσμο για τα οποία η Μη Κυβερνητική Οργάνωση World Monuments Fund κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
Στη λίστα της... θλίψης βρίσκονται κατοικίες, παλάτια, νεκροταφεία, γέφυρες, κήποι, ακόμη και ολόκληρα χωριά, των οποίων η πολιτιστική και αρχαιολογική σημασία καθιστά αυτονόητη και επιτακτική ανάγκη τη σωτηρία τους από το αδίστακτο άγγιγμα του χρόνου. Μεταξύ άλλων, στη λίστα όπου έχουν καταταχθεί τα γεώγλυφα της Νάσκα στο Περού αλλά και τα νησάκια του Ha Long Bay στο Βιετνάμ βρίσκεται και το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, που δεν αποτελεί μόνο τον χώρο ταφής των επιφανών Αθηναίων, αλλά και ένα ιστορικό κοιμητήριο με εξαιρετικά γλυπτά και υψηλής αισθητικής αρχιτεκτονήματα από τους κορυφαίους καλλιτέχνες μας.
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Νικόλαος Πλαστήρας, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μελίνα Μερκούρη, Ζιλ Ντασέν, Βασίλης Λογοθετίδης, Γιώργος Σεφέρης, Χαρίλαος Τρικούπης, Κωστής Παλαμάς και πόσες ακόμη επιφανείς προσωπικότητες του ελληνικού βίου έχουν βρει εκεί την αιώνια γαλήνη. Η εικόνα που σήμερα κανείς αντικρίζει στην υπαίθρια γλυπτοθήκη του Α΄ Νεκροταφείου είναι αποκαρδιωτική. Ο χώρος, που έπρεπε να είναι αντίστοιχος σε επισκεψιμότητα και σπουδαιότητα με το περίφημο γαλλικό κοιμητήριο του Μονπαρνάς, σήμερα απειλείται από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη.
Κορυφαίοι Ελληνες γλύπτες, όπως οι Δημήτριος Φιλιππότης, Ιωάννης Βιτσάρης, Λάζαρος Φυτάλης, Θεόδωρος Βιδάλης αλλά και ο Γιαννούλης Χαλεπάς άφησαν το στίγμα τους στο κοιμητήριο, δημιουργώντας εντυπωσιακά γλυπτά.
Πόσο ενήμεροι είναι όμως οι υπεύθυνοι του Δήμου Αθηναίων για τη σημερινή κατάσταση του νεκροταφείου;
«Γνωρίζουμε για τη λίστα» δηλώνει στην εφημερίδα «δημοκρατία» ο αντιδήμαρχος Κοιμητηρίων και Διοικητικής Υποστήριξης Πολεοδομίας Νίκος Κόκκινος. «Οσο μπορούμε να τα προφυλάξουμε, το κάνουμε.
Δυστυχώς δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση» δηλώνει ο ίδιος. «Υπάρχει στον Δήμο Αθηναίων ειδική επιτροπή που αποτελείται από αρχιτέκτονες και συντηρητές που φροντίζουν να κάνουν σχετικές μελέτες για την προστασία τους». Οσον αφορά το κομμάτι της φύλαξης και της προστασίας των ταφικών μνημείων και των γλυπτών από βανδαλισμούς, όπως είχε γίνει το 2007 με την «Κοιμωμένη» του Χαλεπά; «Υπάρχει Δημοτική Αστυνομία που κάνει περιπολίες στον χώρο, αλλά και φύλακες» διευκρινίζει ο κ. Κόκκινος. Και μπορεί εν έτει 2007, μετά τον βανδαλισμό του ονομαστού γλυπτού, να είχε αποφασιστεί η δημιουργία ενός ανοιχτού μουσείου γλυπτών για τη φιλοξενία περίπου 120 ταφικών μνημείων, το σχέδιο αυτό όμως παρέμεινε μόνο στα χαρτιά. «Δυστυχώς η κίνηση δεν προχώρησε. Η οικονομική κατάσταση στον Δήμο Αθηναίων είναι δραματική, επομένως οι περαιτέρω δαπάνες δεν επιτρέπονται» εξηγεί ο κ. Κόκκινος, τονίζοντας ότι στα επόμενα σχέδια του δήμου είναι η έκδοση ενός ενημερωτικού φυλλαδίου για τους επισκέπτες, στο οποίο θα αναγράφονται τα σημαντικότερα μνημεία.
Ο χώρος, που εκτείνεται σε έκταση 250 στρεμμάτων, δημιουργήθηκε το 1857 επί δημαρχίας Γ. Σκούφου και ένα από τα πρώτα γλυπτά που στήθηκαν εδώ ήταν εκείνο φυσικά του περίφημου Τήνιου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Η «Κοιμωμένη» του, παραγγελιά γνωστής οικογένειας της Κιμώλου για την πρόωρα χαμένη κόρη τους Σοφία Αφεντάκη (που πέθανε το 1877 από φυματίωση), αποτέλεσε ένα από τα πιο γνωστά έργα του.
Κατά πολλούς οι παρατηρήσεις που δέχτηκε από τη μητέρα της Αφεντάκη για το σχήμα του προσώπου της κόρης της, σε συνδυασμό με τη διαπίστωση του Χαλεπά πως, αν τα λυγισμένα πόδια της τεντώνονταν, θα προεξείχαν από το κρεβάτι, ήταν οι αιτίες για τις οποίες ο καλλιτέχνης, που υπέφερε ήδη από σοβαρές ψυχικές διαταραχές, έβαλε τέλος στη ζωή του.
Μία ακόμη αρνητική διάκριση απέσπασε η χώρα μας, αφού τα αγάλματα και τα γλυπτά του Α΄ Νεκροταφείου εντάχθηκαν στη λίστα με τα 67 σημαντικά πολιτιστικά μνημεία από όλο τον κόσμο για τα οποία η Μη Κυβερνητική Οργάνωση World Monuments Fund κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.
Στη λίστα της... θλίψης βρίσκονται κατοικίες, παλάτια, νεκροταφεία, γέφυρες, κήποι, ακόμη και ολόκληρα χωριά, των οποίων η πολιτιστική και αρχαιολογική σημασία καθιστά αυτονόητη και επιτακτική ανάγκη τη σωτηρία τους από το αδίστακτο άγγιγμα του χρόνου. Μεταξύ άλλων, στη λίστα όπου έχουν καταταχθεί τα γεώγλυφα της Νάσκα στο Περού αλλά και τα νησάκια του Ha Long Bay στο Βιετνάμ βρίσκεται και το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών, που δεν αποτελεί μόνο τον χώρο ταφής των επιφανών Αθηναίων, αλλά και ένα ιστορικό κοιμητήριο με εξαιρετικά γλυπτά και υψηλής αισθητικής αρχιτεκτονήματα από τους κορυφαίους καλλιτέχνες μας.
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Νικόλαος Πλαστήρας, Μαρίκα Κοτοπούλη, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Μελίνα Μερκούρη, Ζιλ Ντασέν, Βασίλης Λογοθετίδης, Γιώργος Σεφέρης, Χαρίλαος Τρικούπης, Κωστής Παλαμάς και πόσες ακόμη επιφανείς προσωπικότητες του ελληνικού βίου έχουν βρει εκεί την αιώνια γαλήνη. Η εικόνα που σήμερα κανείς αντικρίζει στην υπαίθρια γλυπτοθήκη του Α΄ Νεκροταφείου είναι αποκαρδιωτική. Ο χώρος, που έπρεπε να είναι αντίστοιχος σε επισκεψιμότητα και σπουδαιότητα με το περίφημο γαλλικό κοιμητήριο του Μονπαρνάς, σήμερα απειλείται από τη φθορά του χρόνου και την εγκατάλειψη.
Κορυφαίοι Ελληνες γλύπτες, όπως οι Δημήτριος Φιλιππότης, Ιωάννης Βιτσάρης, Λάζαρος Φυτάλης, Θεόδωρος Βιδάλης αλλά και ο Γιαννούλης Χαλεπάς άφησαν το στίγμα τους στο κοιμητήριο, δημιουργώντας εντυπωσιακά γλυπτά.
Πόσο ενήμεροι είναι όμως οι υπεύθυνοι του Δήμου Αθηναίων για τη σημερινή κατάσταση του νεκροταφείου;
«Γνωρίζουμε για τη λίστα» δηλώνει στην εφημερίδα «δημοκρατία» ο αντιδήμαρχος Κοιμητηρίων και Διοικητικής Υποστήριξης Πολεοδομίας Νίκος Κόκκινος. «Οσο μπορούμε να τα προφυλάξουμε, το κάνουμε.
Δυστυχώς δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση» δηλώνει ο ίδιος. «Υπάρχει στον Δήμο Αθηναίων ειδική επιτροπή που αποτελείται από αρχιτέκτονες και συντηρητές που φροντίζουν να κάνουν σχετικές μελέτες για την προστασία τους». Οσον αφορά το κομμάτι της φύλαξης και της προστασίας των ταφικών μνημείων και των γλυπτών από βανδαλισμούς, όπως είχε γίνει το 2007 με την «Κοιμωμένη» του Χαλεπά; «Υπάρχει Δημοτική Αστυνομία που κάνει περιπολίες στον χώρο, αλλά και φύλακες» διευκρινίζει ο κ. Κόκκινος. Και μπορεί εν έτει 2007, μετά τον βανδαλισμό του ονομαστού γλυπτού, να είχε αποφασιστεί η δημιουργία ενός ανοιχτού μουσείου γλυπτών για τη φιλοξενία περίπου 120 ταφικών μνημείων, το σχέδιο αυτό όμως παρέμεινε μόνο στα χαρτιά. «Δυστυχώς η κίνηση δεν προχώρησε. Η οικονομική κατάσταση στον Δήμο Αθηναίων είναι δραματική, επομένως οι περαιτέρω δαπάνες δεν επιτρέπονται» εξηγεί ο κ. Κόκκινος, τονίζοντας ότι στα επόμενα σχέδια του δήμου είναι η έκδοση ενός ενημερωτικού φυλλαδίου για τους επισκέπτες, στο οποίο θα αναγράφονται τα σημαντικότερα μνημεία.
Ο χώρος, που εκτείνεται σε έκταση 250 στρεμμάτων, δημιουργήθηκε το 1857 επί δημαρχίας Γ. Σκούφου και ένα από τα πρώτα γλυπτά που στήθηκαν εδώ ήταν εκείνο φυσικά του περίφημου Τήνιου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά. Η «Κοιμωμένη» του, παραγγελιά γνωστής οικογένειας της Κιμώλου για την πρόωρα χαμένη κόρη τους Σοφία Αφεντάκη (που πέθανε το 1877 από φυματίωση), αποτέλεσε ένα από τα πιο γνωστά έργα του.
Κατά πολλούς οι παρατηρήσεις που δέχτηκε από τη μητέρα της Αφεντάκη για το σχήμα του προσώπου της κόρης της, σε συνδυασμό με τη διαπίστωση του Χαλεπά πως, αν τα λυγισμένα πόδια της τεντώνονταν, θα προεξείχαν από το κρεβάτι, ήταν οι αιτίες για τις οποίες ο καλλιτέχνης, που υπέφερε ήδη από σοβαρές ψυχικές διαταραχές, έβαλε τέλος στη ζωή του.
Γιώτα Βαζούρα
